Sanayisizleşme

İstanbul Sanayi Odası her ay düzenli olarak bir veri yayımlar: PMI. Açılımı “Türkiye Sektörel Satın Alma Yöneticileri Endeksi.” Küresel ekonomilerde önemle takip edilen bu endeks, aslında geleceğe dair güçlü sinyaller verir. Üretimden yeni siparişlere, istihdamdan tedarik zincirine kadar birçok veriyi toplar ve bize ekonominin nabzını tutar.

Gelin görün ki, Eylül 2024’ten bu yana PMI değerimiz 50 eşik seviyesinin altında seyrediyor. Yani ekonomide daralma sinyali veriyor. Mart 2015’teki siyasi şoklardan bu yana toparlanma çabaları, Merkez Bankası’nın sıkı para politikalarıyla desteklenen faiz indirimlerine rağmen sonuç vermedi. 2025’in üçüncü çeyreğine geldiğimizde tablo daha da net: Sanayi daralıyor, hem de hızlanarak.İSO’nun açıkladığı alt endeksler de aynı şeyi söylüyor. Gıda dışındaki neredeyse tüm sektörler kritik eşik değerin altında. Tekstil ise en kırılgan durumda. Türkiye’de işletmelerin %20’sinin bu sektörde faaliyet gösterdiğini düşünürseniz, tabloyu daha da endişe verici bulabilirsiniz. Benim aylardır söylediğim gibi mesele yalnızca faiz oranları değil. Enflasyonist ortamda dağıtılan düşük faizli kredilerin nerelere gittiği hâlâ belirsiz. Bugün yüksek faizden şikâyet edenlerin, dün bedava kredi dağıtılırken ses çıkarmamış olmalarını ise anlamakta zorlanıyorum.

Yeni siparişlerdeki düşüş, talep yetersizliği, öngörülemeyen maliyet artışları, baskılanan kur ve küresel belirsizlikler… Hepsi üst üste binince üretici nefes alamaz hale geldi. Eylül verileri de bunu teyit ediyor: Firmalarımız sipariş almakta zorlanıyor, üretim ve istihdam kısılıyor. İlginçtir, talep durgunluğuna rağmen fiyatlarda ciddi bir düşüş görmüyoruz; çünkü maliyetler hız kesmeden artıyor.

Bir parantez açalım: Gıda sektörü bu gidişattan pozitif ayrışıyor. Eğitim yılının başlamasıyla kâğıt ve ağaç ürünlerinde sınırlı bir hareketlilik de gözlense de mobilya sektörüne bu yansımıyor. İhracatta ise tablo daha da karanlık: Gıda ve elektronik dışında sekiz alt sektörde istihdam kayıpları devam ediyor.Peki bu tablo bize ne söylüyor? Açık olan şu: Türkiye giderek sanayisizleşiyor. Politika yapıcıların tercihi, ekonomiyi hizmetler ve inşaat sektörü üzerinden büyütmekten yana gibi görünüyor. Oysa ülkemizin güçlü bir üretim altyapısı, ürün çeşitliliği ve büyük pazarlara yakınlığı gibi avantajları vardı. Doğru politikalarla küresel ölçekte birçok üretici çıkarabilecek potansiyelimiz de cabası.

Bugün geldiğimiz noktada, büyük sanayicilerimizin gelecek vizyonlarında üretim ve yatırım yok. Hepimizin üzerinde düşünmesi gereken en kritik mesele bu. Bunca potansiyele sahip bir ülkede “sanayisizleşme” kavramının konuşulur hale gelmesi doğrusu içimi burkuyor.